Niedźwiednik

Wysoko nad Gdańskiem, na północ od ulicy Słowackiego, na wzgórzach morenowych rozciąga się osiedle Niedźwiednik, które jest częścią dzielnicy Brętowo. Powierzchnia całej dzielnicy wynosi 7,23 km2 i zamieszkuje ją 7529 osób, przy zagęszczeniu 1041 os/km2. Od strony północnej Brętowo sąsiaduje z Oliwą i VII Dworem, a od wschodniej z Wrzeszczem Górnym. Południowa granica dzielnicy sięga Piecków-Migowa i Jasienia, a zachodnia Matarni. Lasy Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego (TPK) stanowią niemal połowę powierzchni Brętowa, co czyni jego śródleśne granice trudnymi do dokładnego wyznaczenia w terenie.

Niedźwiednik to przede wszystkim zabudowa mieszkaniowa oraz tereny leśne. W części mieszkaniowej można wyróżnić jednokondygnacyjną zabudowę jednorodzinną, znajdującą się w okolicy ulic Niedźwiednik (dawniej Birenwinkel) i Leśna Góra. Podczas budowy osiedla w latach 70. niektóre z tutejszych domów zostały rozbudowane o dodatkowe piętra, co wpłynęło również na zmianę mansardowych konstrukcji dachów. Przed wojną okolica ta charakteryzowała się bardzo jednolitą zabudową przypominającą tę z ulicy Wileńskiej w sąsiednich Pieckach-Migowie. Tutejsze domy wraz z ogrodami i budynkami gospodarczymi przeznaczone były dla niższych rangą żołnierzy z garnizonu „huzarów śmierci”. Wyżsi rangą oficerowie mieszkali bliżej koszar, w bardziej eleganckich obiektach.

Osiedle mieszkaniowe Niedźwiednik, które nadało kształt tej okolicy, zaprojektowali Danuta Dzierżanowska i Szczepan Baum. Wprawdzie powstawało ono w latach 1978-1983, ale pierwsze projekty i studium przestrzenne wykonano już z początkiem lat 70. Maria Czernichowska we współpracy z Krzysztofem Hueckelem w 1974 roku przygotowali studium dyspozycji terenu, które stanowiło podstawę do dalszych prac w zakresie charakteru i wielkości przyszłego osiedla. Powierzchnia opracowania obejmowała obszar 120 ha, czyli nieco większy niż ostatecznie powstałe osiedle. Studium uwzględniało teren dawnego poligonu wojskowego przy ulicy Potokowej po południowej stronie ulicy Słowackiego. Przeważająca część terenu przeznaczonego na planowane osiedle była nieużytkowana, co czyniło go doskonałym miejscem dla tego typu inwestycji.

Osiedle powstawało w dwóch etapach z zastosowaniem systemu szczecińskiego. Jedną z ważniejszych wytycznych, jaką otrzymali projektanci, było zalecenie rozplanowania zabudowy osiedla w sposób podkreślający walory plastyczne wynikające z ukształtowania terenu. Podczas wznoszenia osiedla, ze względu na ich zły stan techniczny, wyburzono 11 stojących tu budynków mieszkalnych i 23 gospodarcze – były to głównie obiekty drewniane. Zapobiegając potencjalnym fatalnym skutkom erozji skarp i stoków, zdecydowano się umieścić budynki na ściętych szczytach wzgórz, a na stokach zlokalizować zabudowę tarasową. Tereny najcenniejsze pod względem krajobrazowo-przyrodniczym pozostawiono w ich naturalnym ukształtowaniu. Koncepcja zabudowy piętrzącej się, o zmiennej wysokości tarasowej związana była nie tylko z chęcią zachowania charakteru krajobrazu naturalnego, ale też podkreślenia go przy pomocy sposobu uformowania zabudowy. Budynki wyższe usytuowano na płaskowyżach, a niższe „opadają” na stokach. Dolina strzelnicy została niezabudowana i przeznaczona na boisko oraz tereny sportowe.

W architekturę budynków i urządzeń terenowych wkomponowano charakterystyczne półkoliste elementy plastyczne. W partii balkonów zostały one dodatkowo podkreślone różnymi kolorami, co stanowiło wyróżnik osiedla. Obecnie jednak, po termomodernizacji i zastosowaniu barw na całych elewacjach bloków, elementy te utraciły jeden ze swoich wyróżników.

Budynki cztero- i pięciokondygnacyjne zostały zaprojektowane w oparciu o dokumentację osiedla Zatorze II w Kwidzynie. Natomiast bloki siedmio- i dziewiętnastokondygnacyjne wzniesiono w technologii wielkiej płyty. Realizacja osiedla przebiegała w dwóch etapach i rozpoczęła się w 1976 roku. W pierwszej fazie powstały cztery budynki przeznaczone dla zakładów pracy i trzy budynki dla Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej, których inwestorem był Inwestprojekt. W sumie w tej części inwestycji oddano 240 mieszkań o łącznej powierzchni 14174 m2. Układ zabudowy mieszkaniowej zaprojektowano, otwierając wnętrza ku stronie południowej lub południowo-wschodniej i południowo-zachodniej. Centralnie w stosunku do całego osiedla zlokalizowano ośrodek usługowy oraz przestrzeń rekreacyjno-sportową.

Druga faza przedsięwzięcia składała się z pięciu zadań budownictwa wielorodzinnego, które były realizowane już w 1981 roku. Niedźwiednik II to 1396 mieszkań o powierzchni 75983 m2 dla 4763 osób. Również w tej części zaprojektowano zabudowania tarasowe (łącznie 102 mieszkania), które zlokalizowane zostały na skarpach niedostępnych dla budownictwa wielorodzinnego. Średnia wielkość mieszkań na Niedźwiedniku wynosiła 54,43 m2. Generalnym wykonawcą było Gdańskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Mieszkaniowego.

Jedną z ciekawszych realizacji na Niedźwiedniku jest osiedle domków szeregowych o nietypowym układzie „schodowym”. Położenie na skarpie wymusiło zaprojektowanie budynków o nietypowym kształcie. Powstały w latach 1987-1989 z inicjatywy Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej „Własna Chata”, która, zgodnie z umową notarialną z 1982 roku, stała się wieczystym użytkownikiem terenu. Pierwsze projekty autorstwa Ryszarda Grudy i Teofili Labiedź-Grudy we współpracy z Przemysławem Łapińskim i Bogdanem Kledzikiem powstały już w 1985 roku.

Tekst pochodzi ze studium historyczno-przestrzennego Niedźwiednika i Brętowa przygotowanego dla NARRACJI przez Dorotę Kucharczyk. Kliknij, by przeczytać pełną treść.