Zuza Golińska
Dymy
2024
instalacja, stal, koks, ogień
Koksownik to rodzaj przenośnego grzejnika ulicznego wykonanego ze spawanych stalowych prętów. Jego surowa forma przypomina siatkę zbrojeniową używaną do wzmacniania konstrukcji budynków. Żarzy się w nim koks uzyskany poprzez wygrzanie węgla w temperaturze powyżej 600 stopni Celsjusza. Tego typu palenisko zwykło być częścią zimowego miejskiego krajobrazu – nie tylko źródłem ciepła, ale i społecznej integracji. W Polsce koksowniki są kojarzone przede wszystkim z okresem stanu wojennego.
Trzy koksowniki zaprojektowane na festiwal przez Zuzę Golińską nawiązują do jej realizacji z 2014 roku. Wtedy na warszawskim Starym Mieście stanął pierwszy wykonany przez nią koksownik. Ogień zasilany różnymi ziołami, np. szałwią, i substancjami, np. sokami drzew, wytwarzał dym mający właściwości lecznicze i budujące więzi społeczne. Na Niedźwiedniku nowe koksowniki stają na środku otoczonego ławkami amfiteatralnego kręgu, leżącego w obrębie placu zabaw. Położone na szczycie wzgórza miejsce jest całorocznym punktem międzypokoleniowych spotkań, do których dodatkowo zachęca roztaczający się stąd niesamowity widok na Niedźwiednik. Jako źródło ciepła i centrum społecznych interakcji, koksowniki stają się kolejnym elementem wyposażenia placu (podobnie jak huśtawka czy piaskownica).
Praca wpisuje się w przemysłową historię Niedźwiednika. Jeszcze w latach 20. XX wieku z odkrywkowego wyrobiska znajdującego się w rejonie dzisiejszej ulicy Góralskiej wydobywano węgiel brunatny. Prawdopodobnie korzystały z niego okoliczne domostwa i małe zakłady przemysłowe. Śladem po wydobyciu jest wąwóz zlokalizowany w lesie pomiędzy Góralską i ogródkami działkowymi – ten teren nazywany jest Węgliskiem. Na Niedźwiedniku znajdują się także złoża piasku i gliny, które dały początek działającej tu kiedyś cegielni.
Obecnie z pobudek ekologicznych stopniowo odchodzi się od palenia węglem. Jednak drażniąca woń węgielnego dymu zmieszana z ciężkim, wilgotnym powietrzem jest zapachowym dopełnieniem krajobrazu polskiej jesieni. Unoszący się dym jednoczy w poszukiwaniu ciepła, spokoju i bezpieczeństwa.
ZUZA GOLIŃSKA (ur. 1990) – artystka multidyscyplinarna. Absolwentka Pracowni Działań Przestrzennych ASP w Warszawie. Interesuje się badaniem wpływu architektury i przestrzeni publicznej na człowieka. Jej sztuka to próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób psychologia przestrzeni w czasach cywilizacyjnego przyspieszenia i późnego kapitalizmu wpływa na kondycję fizyczną i psychiczną jednostki. W swojej twórczości Golińska często zakłóca wyraźny podział na to, co funkcjonalne i estetyczne, poddając analizie działanie form przestrzennych na emocje i decyzje użytkowników.
fot. Thibaut Henz